Здаецца, той «чарнобыль» быў заўсёды.

Для майго пакалення, народжанага ў 80‑ыя, Беларусь без радыяцыі засталася хіба што ў дзіцячых успамінах, такіх далёкіх, што ўжо і не ведаеш, што было сапраўды, а што мы прыдумалі. Свядомая, дарослая памяць пра ўласныя спробы разабрацца ў тым, што адбываецца, пачынаецца ў мяне менавіта з Чарнобылю.

Памятаю: на кухні ў нашай мінскай кватэры бацька слухае рыпучы прымач. Маці нечым усхваляваная, збянтэжаная. У чым справа? Нам з сястрой даюць пігулкі — антыструмін.

Даведаўшыся з Польскага радыё пра тое, што адбываецца, бацька збегаў у аптэку на суседняй вуліцы ды запытаўся пра тыя лекі.

Дзіва: аптэкарка была гатовая прадаваць антыструмін хоць кілаграмамі — усё было завезенае, усё гатовае.

Так яно і праляжала на складах. Тэлебачанне маўчала, савецкія правадыры, наклаўшы ў порткі, адседжваліся на лецішчах. І хоць я дакладна не разумеў, што такое радыяцыя, паводзіны бацькоў казалі мне: з гэтым неадкладна трэба нешта рабіць. А па тэлебачанні, наадварот, усяляк даводзілі, што рабіць нічога не трэба.

Я верыў бацькам і, адпаведна, не мог верыць тэлебачанню. Савецкі чалавек, дарэчы, мусіў бы рабіць акурат наадварот.

Думаю, менавіта тады зрабілася зразумела, што ні з мяне, ні з маіх аднагодкаў савецкіх людзей ужо не вырасце.

Дзякуючы Чарнобылю нам з сястрой давялося ўпершыню пакаштаваць віна — бадай, сухога, бо я нават смаку яго не памятаю, толькі светла‑рубінавы колер. Казалі, што дапамагае ад радыяцыі. А потым позна ўвечары ў дзверы пазванілі незнаёмыя людзі. Памятаю паўцемру і сцішаныя галасы.

Нараніцу бацькі ўжо не было дома. Пабачылі мы яго праз некалькі дзён на зборным пункце ў Калядзішчах, у вайсковай форме.

На чорна‑белым фота з тых часоў — маці без усмешкі, я з зухаватым выглядам ў вайсковай пілотцы на галаве ды маленькая сястра са спужанымі вачыма — такімі вялізнымі, што, здаецца, і твару не бачна, адны вочы. Толькі нядаўна яна распавяла, што думала, нібыта бацьку забіраюць на вайну, і ён ніколі не вернецца. Вось жа ўявіў сабе дзіцёнак такое і нават не сказаў нікому… Узгадваюцца дужа прыгожыя дрэвы ў квецені і пах вайсковай кухні, кацялок, у якім бацька прыносіў пакаштаваць кашы. Мне, хлапчуку, усё гэта было цікава, але псавала настрой няпэўнасць: што адбываецца, чаму, калі вернецца тата…

А яшчэ мне надта спадабаўся кавалачак цукру, які бацька прынёс да гарбаты.

Памятаеце, у цягніках у тыя часы давалі такія маленькія цаглінкі цукру ў папяровых абгортках, на якіх быў намаляваны нейкі футурыстычны цягнік на фіялетавым фоне. Такі самы цукар уваходзіў і ў сухі паёк ліквідатараў. Я паклаў той цукар у кішэню, не разгарнуўшы. Дома дастаў яго, узважыў на далоні і вырашыў: схаваю ў шуфлядзе. З’ем, калі тата вернецца. Дачакаюся.

Чаму бацька адчыніў дзверы, калі прынеслі павестку? Многія ж неяк схаваліся, з’ехалі з гораду. Надоечы я спытаўся ў яго пра гэта.

«Ну што я буду хавацца, калі бяда такая, — адказаў ён. — Што зробіш. У мяне ж і бацькі там…»

Там — гэта ў вёсцы Слабажанка, якая ляжыць ля самых Мележавых Глінішчаў. Людзі на балоце. Цяпер — каля самай мяжы зоны адсялення. Найлепшыя мясціны, амаль курортныя, не параўнаць з раскіслым ад бясконцай халоднай вільгаці Мінскам. Моцныя хаты, некалькі з іх збудаваў мой дзед, які ўсё жыццё і з дрэвам працаваў, і печы клаў, і пчолаў разводзіў. Так бацька на нейкі час вярнуўся ў свае мясціны, якія раптоўна ператварыліся у 30‑кіламетровую зону. На фотках — страшэнна прыгожыя краявіды, салдаты ў рэспіратарах мыюць з брандспойтаў грузавікі, над вёскамі вісяць агромністыя пачварныя верталёты, якія засыпаюць хаты даламітам.

Чарнобыль нахабна прысабечыў бацькоўскую вёску, дзе можна было б бавіць дзяцінства.

Дадалося і схаванае пачуццё сораму, якое адчувалася ў кожны з рэдкіх прыездаў да дзядоў. Бабуля накладае табе талерку ўсяго найлепшага, вырашчанага на зямлі, а ў цябе, начытанага гарадскога хлопца, у страўніку варушыцца здрадніцкі халадок: ці гэта бяспечна есці?

У хаце стаяць магутныя лавы, зэдлікі, куфры, якія дзед рабіў уласнымі рукамі. На сцяне старажытная сямейная ікона.

На шчасце, нават у мяне хапае глуздоў не прыкладаць да твару Хрыста дазіметр. Каб жыць, бывае важней верыць, чым ведаць.

Радыяцыя — гэта яшчэ і пытанне веры. Напэўна, гэта разумее толькі той, хто нарадзіўся ў гэтай краіне.

***

Лета сканчалася. Бацька вярнуўся, і кавалачак цукру я ўрачыста рассмактаў на языку. Лепшага цукру я не каштаваў ніколі ў жыцці.